Van Cumhuriyetle Geriye mi Gitti?

Van Cumhuriyetle Geriye mi Gitti?

Van’da İran Konsolosluğu açıldı açılacak paylaşımıyla mutlu olmak, tarihi bilgiden yoksun olmamızdan kaynaklanıyor olabilir mi?

150 yıl önce Van'da güçlü devletlerin konsoloslukları ve misyon şeflikleri varken,  şu an yanı başımızda bulunan İran'ın bir konsolosluğunun bile olmaması, kent olarak Cumhuriyetle birlikte ne kadar büyük kayıp yaşadığımızın da göstergesi, bu günkü sevincin çokta yerinde bir durum olmadığını göstermektedir.   

Van, bir zamanlar diplomasinin, misyonerliğin, ticaretin ve uluslararası rekabetin tam da kalbinde yer alan bir şehir iken, küçük bir arzumunuz bile bu güne kadar kabul görmemiş olması, kentin kolektif gücünü de göstermektedir.  Van Osmanlı'dan bu güne kaybeden şehirler arasında yerini almıştır. 

Tarihi kayıtlar da 19. yüzyılda Van’da İngiltere, Fransa, Almanya, Rusya ve İran’ın konsoloslukları, ABD'nin misyon şefliğinin olduğunu yazıyor.  Bu konsolosluklar, siyasi işlerden sosyal meselelere; misyonerlik faaliyetlerinden ekonomik girişimlere kadar pek çok alanda aktif rol aldığı ve yerel yöneticilerle temas kurduğu görülüyor. O dönem Van’da büyükelçilerin, misyon şeflerinin, hatta kimi zaman askerî yetkililerin dolaştığını görmek kimseyi şaşırtmazdı.

İran konsolosluğu açılsın talebimiz, 150 yıl önceki durumumuzu talep etmekten öte bir şey değilken, sanki çok büyük bir iş başarılmış gibi bir hava oluşturmak tuhaf duruyor.  Van'da 150 yıl önce olandan pay çıkarmak başarıya atılmış bir imza değildir. 

Van aynı zamanda ticari faaliyetlerin zamanına göre yoğun yaşandığı yerlerden biriydi. ABD’den İngiltere’ye, Fransa’dan Almanya’ya kadar pek çok ülkenin misyonerleri eğitimden sağlığa kadar geniş bir alanda çalışıyordu. Hatta 1905’te Van’da bir tekstil atölyesi kurularak yaklaşık 100 kadın ve genç kıza düzenli bir gelir sağlanmıştı. 

Osmanlı’nın son döneminde Van’ın jeopolitik ağırlığı, Cumhuriyet dönemine kıyasla çok daha fazlaydı. Osmanlı döneminde daha hareketli olan Van'ın uluslar arası ilişkileri Cumhuriyet döneminde gücünü kaybetti. Van’ın bugünkü sessizliğini, 19. yüzyılın hareketliliğiyle yan yana koyduğumuzda yaşanan kırılmanın boyutu da görülmektedir. 

Dolayısıyla “Van Cumhuriyetle birlikte geriye gitti mi?”  tarihi  sorusuna, “Evet, bir yönüyle geri gitti” cevabı yerinde bir cevap olarak duruyor.